روش‌های تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر

فتق دیسک به بیرون زدگی ضربه‌گیرهایی که بین استخوان‌های (مهره‌های) ستون فقرات قرار دارند، گفته می‌شود. ستون فقرات از روی هم قرار گرفتن این مهره‌ها ایجاد می‌شود. هر کدام از دیسک‌های ستون فقرات یک مرکز ژله‌ای مانند (هسته) دارد که با یک حلقه بیرونی منعطف و سخت (آنولوس) محصور شده است. فتق دیسک گاهی لیز خوردن یا پارگی دیسک نیز نامیده می‌شود و زمانی روی می‌دهد که هسته از طریق پارگی آنولوس (حلقه اطراف هسته) به بیرون هل داده شود.

بیرون زدگی دیسک ممکن است در اکثر نقاط ستون فقرات روی دهد، اما اغلب در پایین کمر به وجود می‌آید. بسته به اینکه بیرون زدگی دیسک در کجا باشد، می‌تواند باعث ایجاد درد، بی‌حسی یا ضعف در دست یا پا شود. بسیاری از بیماران علائمی برای بیرون زدگی دیسک کمر ندارند و در بیمارانی که علائم دارند، به مرور زمان این علائم بهتر می‌شوند. برای تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر، روش‌های مختلفی وجود دارد. تشخیص درست به انتخاب روش درمان مناسب کمک خواهد کرد.

بیرون زدگی دیسک کمر چگونه تشخیص داده می‌شود؟

مرسوم‌ترین روش تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر MRI است. عکسبرداری ساده اشعه ایکس اغلب برای تکمیل ارزیابی وضعیت مهره‌ها انجام می‌شود. بیرون زدگی دیسک کمر توسط تصویربرداری اشعه ایکس قابل مشاهده نیست. سابقاً از CT اسکن و میلیوگرام بیشتر از MRI استفاده می‌شد، اما امروزه برای تصویربرداری تشخیص اولیه از MRI استفاده می‌شود، مگر اینکه شرایط خاصی وجود داشت باشد که نیاز به استفاده از آن‌ها داشته باشیم. روش‌های تشخیص بیرون زدگی دیسک به صورت زیر هستند.

معاینه جسمانی

در هنگام معاینه جسمانی، پزشک بررسی می‌کند که آیا کمر شما در هنگام لمس درد دارد یا خیر. ممکن است از شما بخواهد که به پشت بخوابید و پاهای خود را در جهت‌های مختلف حرکت دهید تا به تشخیص علت درد کمک شود. پزشک ممکن است معاینه عصبی نیز انجام دهد تا موارد زیر را بررسی کند:

• واکنش‌‌ها

• قدرت عضلانی

• توانایی راه رفتن

• توانایی حس کردن تماس ظریف، سوزن یا لرزش

در اکثر موارد معاینه جسمانی و بررسی پیشینه پزشکی شما برای تشخیص کافی است. در صورتی که پزشک بخواهد احتمال وجود بیماری دیگر یا اینکه کدام عصب آسیب دیده را بررسی کند؛ احتمالاً یک یا چند تست‌ زیر را انجام دهد.

تصویربرداری

• تصویربرداری اشعه ایکس: عکسبرداری اشعه ایکس بیرون زدگی دیسک را مشخص نمی‌کند، اما می‌تواند دلایلی مانند عفونت، تومور، مشکلات همترازی ستون فقرات یا شکستگی استخوان که باعث کمر درد می‌شوند را رد کند.

• سی تی اسکن: در این نوع عکسبرداری، با کمک اشعه ایکس مجموعه‌ای از تصاویر در جهات مختلف تهیه می‌شود، سپس این عکس‌ها با هم ترکیب شده و تصاویر مقطعی از ستون فقرات و ساختارهای اطراف آن ارائه می‌دهد.

• تصویر برداری MRI: در این روش از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی برای عکسبرداری از ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌شوند. این نوع تصویربرداری برای تأیید مکان دیسک بیرون زده و مشخص شدن اعصاب آسیب دیده استفاده می‌شود.

• میلیوگرام: ابتدا قبل از انجام عکسبرداری سی تی اسکن، ماده‌ای رنگی به داخل مایع ستون فقرات تزریق می‌گردد. در این روش فشار وارده بر روی ستون فقرات یا اعصابی که تحت تأثیر چند بیرون زدگی دیسک یا دیگر بیماری‌ها هستند، مشخص می‌گردد.

تست‌های عصبی

الکترومیوگرافی و تست هدایت عصبی کیفیت انتقال پالس‌های الکتریکی در طول بافت عصبی را اندازه‌گیری می‌کند. این کار به مشخص کردن مکان عصب آسیب دیده کمک می‌کند.

• تست هدایت عصبی: در این تست الکترودهایی بر روی پوست قرار می‌گیرد که پالس‌های الکتریکی که در عضلات و اعصاب ایجاد کرده و عملکردها و پالس‌های عصبی الکتریکی را اندازه‌گیری می‌کند. در این تست پالس‌های الکتریکی از سیگنال‌های عصبی عبور کرده و اندازه‌گیری می‌شوند.

• الکترومیوگرافی (EMG): در EMG، پزشک الکترودهای سوزنی را از طریق پوست وارد عضلات مختلف می‌کند. سپس فعالیت الکتریکی عضلات در زمان انقباض و استراحت بررسی می‌گردد. به این تست، تست نوار عصب و عضله نیز می‌گویند که برای تشخیص بسیاری از مشکلات ماهیچه‌ها و استخوان‌ها کاربرد دارد.

آیا خود شما می‌توانید بیرون زدگی دیسک کمر را تشخیص دهید؟

برای این‌که بتوانید بیرون زدگی دیسک کمر را تشخیص دهید، باید بدانید که چه چیزی را باید بررسی کنید. در صورتی که علائمی دارید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. با این حال، در صورتی که مطمئن نیستید یا می‌خواهید خودتان بیرون زدگی را تشخیص دهید، می‌توانید روش‌های زیر را امتحان کنید.

با یک تست ساده می‌توانید متوجه شوید که آیا بیرون زدگی دیسک کمر دارید یا خیر. روی زمین دراز بکشید، زانوها را خم کرده و کف پاها را روی زمین قرار دهید. یک دست خود را پشت سر خود بگذارید و به آرامی سر را به سمت مخالف کج کنید. اگر در هنگام انجام این حرکت درد داشتید، ممکن است نشان دهنده بیرون زدگی دیسک کمر باشد.

راه دیگر تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر بررسی ضعف عضلانی است. در این روش، پاشنه‌ها را روی زمین قرار دهید و سعی کنید انگشتان پا را به سمت پایین فشار دهید. اگر نتوانستید به راحتی این کار را بکنید یا کمر درد داشتید، ممکن است مبتلا به بیرون زدگی دیسک کمر باشید. فقط لطفاً توجه کنید که بدون تأیید پزشک هیچ تشخیصی قطعی نمی‌باشد.

چه زمان و چگونه به پزشک مراجعه کنید

خوشبختانه، اکثر موارد بیرون زدگی دیسک کمر نیاز به جراحی ندارند. حدوداً در نه نفر از هر ده نفر، علائم سیاتیک / رادیکولوپاتی به مرور زمان بهبود می‌یابد. دوره بهبودی متفاوت می‌باشد و ممکن است از چند روز تا چند هفته تغییر کند.

آماده شدن برای ویزیت پزشک

احتمالا باید با مراجعه به پزشک عمومی شروع کنید. سپس ممکن است به پزشک متخصص توانبخشی و طب فیزیکی، ارتوپد، جراح، متخصص اعصاب یا جراح اعصاب ارجاع داده شوید.

کارهایی که می‌توانید انجام دهید

قبل از ویزیت برای پاسخگویی به سؤالات زیر آماده باشید:

• چه زمانی علائم شما شروع شدند؟

• در زمانی که برای اولین بار علائم را حس کردید، وسیله‌ای را بلند می‌کردید، هل می‌دادید یا می‌کشیدید (وسیله‌ای را جابجا می‌کردید)؟ آیا کمر خود را چرخاندید؟

• آیا درد باعث می‌شود نتوانید کارهایی را انجام دهید؟

• آیا چیزی باعث بهبود علائم شما می‌شود؟

• آیا چیزی باعث بدتر شدن علائم شما می‌شود؟

• چه داروها یا مکمل‌هایی مصرف می‌کنید؟

چه انتظاری از پزشک داشته باشید؟

پزشک ممکن است سؤالات دیگری نیز بپرسد:

• آیا درد به پاها و دست‌ها نیز کشیده می‌شود؟

• آیا در پاها و دست‌ها احساس بی‌حسی یا ضعف دارید؟

• آیا تغییری در عملکرد مثانه یا روده شما ایجاد شده است؟

• آیا در هنگام سرفه یا عطسه درد بدتر می‌شود؟

• آیا درد باعث ایجاد اختلال در خواب یا کار شما می‌شود؟

• آیا کار شما شامل بلند کردن وسایل سنگین می‌شود؟

• آیا سیگار می‌کشید یا از محصولات دخانی دیگر استفاده می‌کنید؟

• اخیرا نوسان وزن داشته‌اید؟

راهنمایی‌های عمومی

• به مدت 2 تا 3 روز فعالیت‌های خود را کاهش دهید. توصیه می‌شود که با استفاده از یک داروی ضدالتهابی، مثلاً ایبوپروفن (در صورتی که منع مصرف ندارید)، تا حد تحمل خود پیاده روی کنید. از استراحت مطلق خودداری کنید.

• در این دوره، ارزیابی مراقبت اولیه ممکن است باعث در نظر گرفتن درمان‌های غیر جراحی، مانند فیزیوتراپی گردد.

• در صورتی که علائم بیش از شش هفته ماندگار باشند، تصویربرداری رادیوگرافی، مانند MRI، نیز توصیه می‌گردد.

• در صورتی که علائم بیرون زدگی دیسک کمر بیش از 4 هفته ماندگار بودند، توصیه می‌کنیم به متخصص ستون فقرات، مثلا جراح مغز و اعصاب مراجعه کنید. متخصص اغلب از شما می‌خواهد قبل از مراجعه به او عکسبرداری پیشرفته، مثلاً MRI، انجام دهید.

• در صورتی که علائم شدید ضعف در دست یا بازو، بی‌حسی در ناحیه تناسلی یا رکتال، عدم توانایی کنترل ادرار و مدفوع، پیشینه متاستاز سرطان، عفونت یا تب شدید و رادیکولوپاتی یا زمین خوردن یا صدمه دیدن که منجر به درد شود، داشتید، توصیه می‌کنیم فوراً به پزشک مراجعه کرده و عکسبرداری انجام دهید. برای تشخیص نقص عصبی پیشرونده (مثلاً ضعف پیشرونده) توصیه می‌شود سریعتر تصویربرداری انجام شود.

جمع بندی

بیرون زدگی دیسک کمر (پارگی، لغزش یا سرخوردگی، برآمده شدن دیسک کمر نیز نامیده می‌شود)، به قطعه‌ای از هسته دیسک گویند که از طریق پارگی آنولوس بیرون زده و وارد کانال نخاعی گردیده است. دیسک‌هایی که فتق می‌شوند، معمولاً در مراحل اولیه زوال خود هستند. فضای کمی در کانال نخاعی وجود دارد که برای عصب ستون فقرات و دیسک بیرون زده کافی نیست. به خاطر بیرون زدگی دیسک کمر، دیسک بر روی اعصاب نخاعی فشار وارد می‌کند که اغلب باعث ایجاد درد می‌شود که ممکن است شدید نیز باشد.

بیرون زدگی دیسک در هر نقطه از ستون فقرات ممکن است روی دهد. بیرون زدگی دیسک معمولاً در پایین کمر (لومبار) روی می‌دهد، اما ممکن است در گردن (ستون فقرات گردنی) نیز ایجاد شود. ناحیه‌ای که درد را در آن حس می‌کنید به اینکه کدام بخش از ستون فقرات آسیب دیده بستگی دارد. در صورت مشاهده علائم بیرون زدگی دیسک کمر باید هر چه سریع‌تر جهت تشخیص و درمان به متخصص مراجعه شود، چراکه غفلت و تأخیر در درمان می‌تواند عواقب جبران ناپذیری داشته باشد.