جاجیم و گلیم چه فرقی دارند؟ چگونه تشخیص دهیم؟

برای فهمیدن فرق بین جاجیم و گلیم شما باید ابتدا هر دو را به صورت کامل بشناسید تا بتوانید تفاوت های میان این دو صنایع دستی سنتی را تشخیص دهید. در این مطلب از فرش کلاهدوزان قصد داریم تفاوت های کلیدی بین جاجیم و گلیم را برای شما توضیح بدهیم و سپسجاجیم و گلیم را به شما معرفی می کنیم تا این تفاوت ها را بهتر درک کنید.

تاریخچه جاجیم بافی

جاجیم بافی به عنوان یکی از صنایع دستی رایج در ایران قدمت زیادی دارد و از دیرباز بین خانواده های روستایی و عشایر رواج داشته است. از تاریخ دقیق بافت جاجیم در ایران اطلاع چندانی در دست نیست. در نگاره ای متعلق به قرن هشتم، جاجیمی با نقش نوارهای مورب به چشم می خورد که از آن به عنوان روانداز استفاده می شده است. ایرانیان در گذشته جاجیم را بیشتر بر روی کرسی و رختخواب های کنار اتاق می انداختند یا به عنوان رختخواب پیچ، روانداز و حتی رویه لحاف از آن استفاده می کردند.

در لغت نام دهخدا از جاجیم با نام جاجم نام برده شده ومی نویسد: (پلاس را گویند و فرشی باشد که آن را از نمد الوان دوزند. بمعنی جاجیم است و آن فرشی است که از پشم بافند غیر از گلیم ، مطلق پلاس ، و نیز فرشی که آن را از نمد الوان دوزند و جاجیم بتحتانی مشبع آن است.)

تعریف جاجیم

جاجیم معمولا به صورت راه راه و شبیه به رنگین کمان طولی بافته می شود. نخ های آن از پنبه یا پشم تابیده بسیار زبر و خشن و بدون پرز و یا ترکیبی از پنبه و پشم می باشد. برای بافت جاجیم نیاز به دستگاه (دار) جاجیم بافی است. این دار بر خلاف دیگر دار ها به صورت افقی روی زمین قرار می گیرد. روش های بافت جاجیم در نقاط مختلف ایران تا حدودی یکسان بوده و عمده تفاوت در طرح ، رنگ و اندازه آنهاست که در هر منطقه ای اسامی و ویژگی ها و خصوصیات خاص خود را دارد . در لرستان ماشته بافی ، در مناطق جنوبی موج بافی ، و در نواحی مازندران به آن ساچیم بافی می گویند.

جاجیم و گلیم چه فرقی دارند؟

• جاجیم نازک تر و با لطافت بیشتری از گلیم بافته می شود و ضخامت آن به اندازه عبا و بین گلیم و پارچه است.
• نحوه بافت جاجیم به این صورت است که با طول بالا و عرض کم بافته شده، سپس قطعات را به هم می دوزند، اما گلیم را از همان ابتدا در ابعاد مشخص به صورت یکجا می بافند.
• نقش و نگار های روی جاجیم چون به وسیله تار و پود ایجاد می شوند، معمولا به شکل عمودی یا افقی هستند، اما این محدودیت در بافت گلیم و طرح های آن تا حد زیادی از بین رفته است.
• در گلیم چله طوری قرار گرفته است که از دید بیننده پنهان است، ولی جاجیم به شکلی بافته می شود که زیبایی چله نیز روی زیبایی کل جاجیم تاثیرگذار است.
• تعداد چله های جاجیم بیشتر از گلیم می باشد ولی چله ها ظریفتر هستند.
• مخ چله در جاجیم بافی رنگی است و به زیبایی محصول نهایی کمک می کند.

تشخیص گلیم

گلیم نوعی صنایع دستی بافته شده با سطحی صاف و بدون پرز است که از تار و پود تشکیل شده و ماند قالی پرز بلند ندارد. برای بافت این محصول هرچه نخ نازک تر و لطیف تر باشد، گلیم مرغوب تری خواهیم داشت. به همین دلیل برای بافت گلیم از پشم زیر گلو و زیر بغل گوسفندان استفاده می شود تا کیفیت نهایی کار بالاتر برود. انعطاف پذیری، دوام بالا و رنگ پذیری خصوصیاتی است که پشم گوسفند برای تولید گلیم دارد، همچنین حالت دادن به پشم گوسفند برای بافت گلیم راحتتر است. گلیم بافی یکی از هنر های بسیار کهن در ایران است، به طوری که مورخان سابقه آن را به 7000 سال پیش نسبت می دهند و همچنین در آثار باستانی شوش گلیمی با قدمت 6000 سال یافت شده است که نشان دهنده تاریخ بسیار غنی و پربار پشت این صنایع دستی می باشد.

تشخیص جاجیم

جاجیم یک صنایع دستی بافته شده دو رو و نسبتا ضخیم است که در مناطقی از غرب و شمال غربی کشور بافته می شود و استفاده هایی مانند زیر انداز، رختخواب پیچ و روکرسی دارد. کلمه جاجیم از نظر لغوی به جاجم بازمی گردد و واژه هم معنی آن پلاس است. البته گفتنی است از آنجایی که جاجیم در مناطق مختلفی بافته می شود، ساکنین هرکدام از این مناطق نام خاصی برای آن دارند، به عنوان مثال در ایلام به آن جول گفته می شود و آن را با استفاده از دستگاهی به نان جولایی یا جولاهی می بافند و از طرفی به بافنده آن جولاهه می گویند.

جاجیم به این صورت است که پرز ندارد و شما می توانید از هر دو طرف آن استفاده کنید. نقش و رنگ هایی که روی جاجیم مشاهده می کنید با استفاده از تار و پود یکسان که از هر دو طرف دیده می شود به دست می آید؛ این محصولات که معمولا دارای عرض 20 تا 50 سانتی متر و طول 8 تا 10 متر هستند و نقش و نگار موجود در آنها معمولا در امتداد تار ها تکرار می شود؛ این طرح ها شامل: راه راه، پلکانی، کنگره ای و چهارخانه است. عشایر غرب کشور و بیشتر سمت کردستان از جاجیم به عنوان رخت خواب پیچ استفاده می کنند. امروزه شاهد تولید نوع دیگری از جاجیم هستیم که از برای بافت آن از دستگاه های پیشرفته، الیاف مصنوعی و رنگ های پیش ساخته استفاده می شود و عمدتا آن ها را با نام جاجیم ماشینی می شناسند. اما جاجیم دستباف و سنتی حس و حال بهتر و صمیمی تری نسبت به نمونه های ماشینی دارد.

وسایلی که با استفاده از آن جاجیم بافی انجام می دهند عبارتند از: ” دستگاه جاجیم‌بافی، دار جولایی، دار گیلان، میخ، دفه، شانه، شمشیره، سردار، کول، گورت، ماسوره و ماکو” همچنین مراحل جاجیم بافی به صورت سنتی شامل چله دوانی و چله کشی روی دستگاه است.

منبع